Door: Jan Martin

Het neerhalen van vlucht MH17, de executie van vrouwen en kinderen in Kameroen en de illegale pushbacks van migrantenboten in Europese wateren. Burgerjournalistiek netwerk Bellingcat probeert met open bronnenonderzoek de waarheid aan het licht te brengen bij deze gebeurtenissen. Wat betekent het succes van Bellingcats journalistieke methodes voor de toekomst van de onderzoeksjournalistiek? Eliot Higgins, oprichter van Bellingcat en schrijver van Wij zijn Bellingcat, legt het uit.

Gebeurtenissen laten steeds meer sporen achter op sociale media. Toen een opslagplaats in Beiroet  vol met ammoniumnitraat explodeerde met de kracht van een kleine atoombom, circuleerden er al snel honderden foto’s en filmpjes op het internet. De bestorming van het Amerikaanse Capitool was via livestreams te volgen en onnodig politiegeweld wordt steeds vaker gefilmd en op het internet gezet. Dankzij al dit materiaal op Twitter en Facebook, kunnen journalisten gebeurtenissen exact reconstrueren. De sporen die deze gebeurtenissen achterlaten op het internet vormen de basis van online open source investigation, ofwel online open bronnenonderzoek, waarbij organisaties als Bellingcat talloze beelden doorzoeken om de waarheid te vinden.

De Britse Eliot Higgins raakte voor het eerst betrokken bij online openbare bronnenonderzoek toen hij, op dat moment werkloos, blogde over de Syrische burgeroorlog. Inmiddels is hij de directeur van Bellingcat, een netwerk van burgerjournalisten dat heeft geholpen bij het onderzoek naar het neerhalen van vlucht MH17 en het opsporen van de Russische agenten die betrokken waren bij de Skripal-zaak.’

Eliot Higgins

Wat doet Bellingcat precies?

‘Bellingcat is een non-profit organisatie, gericht op het online onderzoeken van openbare bronnen over verschillende onderwerpen. We doen verslag van ons werk en proberen daarmee het online openbare bronnenonderzoek verder te ontwikkelen. Onze organisatie bestaat uit vrijwilligers, en we proberen ons netwerk uit te breiden met individuen en organisaties die ons kunnen helpen met ons onderzoek.’

Waarom besloot u Bellingcat op te richten?

‘Ik begon ooit met een persoonlijke blog, maar al snel bleek dat er veel interesse was in mijn werk en het openbare bronnenonderzoek. Andere internetgebruikers wilden hun eigen artikelen publiceren op mijn blog. Daarom besloot ik om een website te bouwen waarop mensen hun bevindingen konden delen, en waar bezoekers konden leren om zelf op onderzoek uit te gaan. Het is ons doel om mensen te leren om de Bellingcat-methodologie te gebruiken, zonder dat zij per se gebonden zijn aan de Bellingcat-organisatie.’

‘Het is ons doel om mensen te leren om de Bellingcat-methodologie te gebruiken’

Wat houdt die methodologie in?

‘Neem bijvoorbeeld een incident als het neerstorten van vlucht MH17. Dat heeft grote impact op de digitale wereld. De gebeurtenis laat talloze sporen achter op het internet. Wij zoeken die sporen op, houden ze tegen het licht en passen ze als puzzelstukjes in elkaar. Soms is de data die we tot onze beschikking hebben erg gefragmenteerd, obscuur of complex. Maar de informatie is er altijd. De belangrijkste taak van onze vrijwilligers is het filteren van relevante informatie: ze proberen het kaf van het koren te scheiden. Uit die relevante data kunnen we dan een samenhangende reconstructie scheppen.’

Anonieme internetgebruikers zoals trollen zorgen tegenwoordig voor online verwarring. Kunnen we de anonieme vrijwilligers van Bellingcat wel vertrouwen?

‘Ja, want wij gebruiken publiekelijk toegankelijke bronnen. Bovendien laat elke vrijwilliger het proces achter zijn of haar werk zien. Lezers kunnen onze rapporten checken en ons op fouten wijzen. We benaderen lezers niet met de smeekbede “vertrouw ons”, maar nodigen ze uit om ons te controleren: “zie het met je eigen ogen”.

Om die openheid nog beter in kaart te brengen willen we in de toekomst documentaires maken over onze onderzoeken. Onze methodologie en de data die we online vinden blijken uitermate geschikt te zijn voor gedetailleerde documentaireseries die de laatste jaren populair zijn geworden.’

In Wij zijn Bellingcat noemt u een aantal affaires die Bellingcat heeft onderzocht. Welke projecten waren succesvol, en welke juist niet?

‘Wij zijn vooral bekend om onze bijdrage aan het oplossen van de Skripal-zaak in Groot-Brittannië en de gebeurtenissen rondom het neerhalen van vlucht MH17. Maar samen met de BBC en Amnesty International hebben we ook een filmpje van de executie van twee vrouwen en kinderen getraceerd naar Kameroen. Hoewel de regering van dat land aanvankelijk beweerde dat het fake news was, werden de verantwoordelijke soldaten uiteindelijk toch gearresteerd en schuldig bevonden. Ook waren we betrokken bij een Europees parlementair onderzoek naar de pushbacks van immigranten door het Europese agentschap Frontex. Ik denk niet veel na over de onderzoeken waarbij we weinig succes hadden. Succes kun je immers op veel verschillende manieren meten, en vaak is de impact van onze bijdrage niet direct zichtbaar.’

Steeds meer mensen wantrouwen de gevestigde journalistiek. Is dat wantrouwen gerechtvaardigd?

‘Het maakt niet uit of dat wantrouwen gerechtvaardigd is of niet. De vraag is hoe we omgaan met een maatschappij die het vertrouwen in traditionele autoriteiten ondergraaft. In plaats van bij gevestigde media zoekt men nu naar nieuws op het internet, en dat leidt tot complotdenken. We moeten ons afvragen hoe we een alternatief voor deze traditionele autoriteiten kunnen bieden dat fact-based en inclusief is.’

Hebt u journalisten ontmoet die de Bellingcat-methodologie afwezen?

‘Een paar keer. Het zijn vooral oudere journalisten die niet geïnteresseerd zijn in online openbare bronnenonderzoek. Sommige journalisten hebben een vaststaand beeld hebben van hoe hun beroepsgroep hoort te werken, en willen een methode als die van Bellingcat daarom niet accepteren. Maar over het algemeen zijn journalisten juist positief over onze methodes.’

‘In plaats van bij gevestigde media zoekt men nu naar nieuws op het internet, en dat leidt tot complotdenken’

Moeten grote kranten de methodologie van Bellingcat gaan toepassen?

‘The New York Times heeft al een uitmuntend team samengesteld dat zich bezighoudt met open bronnenonderzoek. Een van de leden, Christiaan Triebert, is zelfs een oud-medewerker van Bellingcat. Ook het journalistieke BBC-platform Africa Eye maakt gebruik van twee Bellingcat-veteranen. Het belangrijkste is dat nieuwsmedia voor dit soort onderzoek een gespecialiseerd team vormen, in plaats van dat het een extra taak wordt voor journalisten. Onze manier van onderzoek doen verschilt daarvoor te veel van traditionele journalistieke methodes. Ik hoop dat we de banden tussen de traditionele nieuwsmedia en onderzoeksorganisaties als Bellingcat verder kunnen ontwikkelen. Uiteindelijk draait het immers om samenwerking tussen journalisten, niet om vervanging.’

Eliot Higgins. Wij zijn Bellingcat

Uitgeverij Spectrum, 272 pagina’s,