Door: Lotte van der Sluis

Bij de aankomende Tweede Kamerverkiezingen staat Lilianne Ploumen opnieuw op de kieslijst van de Partij van de Arbeid (PvdA). Voordat ze in de Tweede Kamer terecht kwam, was ze al partijvoorzitter van de PvdA en minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. In haar boek De deur naar de macht laat ze zien hoe persoonlijk haar politiek is. ‘Groeiende ongelijkheid is de moeder van alle crises om ons heen.’

Hoe zwaar is de deur naar de macht?
‘Eigenlijk valt het wel mee hoe zwaar die deur is. Politicus zijn is een grote verantwoordelijkheid, maar de macht die het met zich meebrengt biedt een geweldig podium om te veranderen wat niet deugt. Ik vind dat niemand daar lichtzinnig mee om mag gaan, want het is een enorme kans. Ik wil de deur openen voor mensen die slecht vertegenwoordigd zijn, of mensen die van zich laten horen zonder gehoord te worden. Dat zijn er best veel, zowel in Nederland als wereldwijd. Om misstanden aan te pakken is het belangrijk dat de politiek samen optrekt met maatschappelijke bewegingen – zoals de vrouwenbeweging, Black Lives Matter en vakbonden. De politiek is nodig om de veranderingen die zulke bewegingen veroorzaken om te zetten in regels en wetten.’

Welke functie vindt u zelf dat het beste bij u past: partijvoorzitter (2007-2012), minister (2012-2017) of Tweede Kamerlid (2017-heden)?
‘Dat vind ik moeilijk om te beantwoorden omdat ik altijd graag doe wat ik op dat moment doe. Partijvoorzitter is een lastige positie, omdat er veel wordt gekeken naar het verschil van mening tussen de partijvoorzitter en de partijleider. Maar ik vond het fantastisch om met mensen te werken en te spreken die allemaal politiek bewust zijn. Het ministerschap was eervol omdat het een podium van macht is, waarvan ik vond dat ik dat moest gebruiken om de goede dingen te doen. Toen in 2013 een textielfabriek in Bangladesh instortte, was het van belang dat een minister opriep tot maatregelen. Als minister heeft dat toch een ander effect dan wanneer ik alleen maar Lilianne Ploumen zou zijn. Het bijzondere van Kamerlid zijn, is dat mensen vragen of ik hun stem wil zijn en hen wil vertegenwoordigen als één van de honderdvijftig. Vóór de coronatijd werd ik vaak aangesproken op straat of in de tram. Die gesprekken gaven me aanknopingspunten om misstanden aan de kaak te stellen. Gelukkig hoef ik niet te kiezen tussen deze functies. Ik vind het bijzonder dat ik ze alle drie heb mogen bekleden.’

Lilianne Ploumen

Toen u als partijvoorzitter begon, had u twijfels en wilde u zich op de vlakte houden. Hoe heeft u die twijfels overwonnen?
‘Die twijfels horen bij het politieke bestaan. Ik vind het belangrijk dat vrouwen politiek actief zijn en van zich laten horen, maar zelf voelde ik me in het begin soms kwetsbaar. Je stapt als een relatief onbekend persoon plotseling in de spotlights. Iedereen kijkt opeens over je schouder mee en heeft een oordeel over je, zonder dat ze je kennen. Wat me hielp was het besef dat er moeilijke dingen bij horen als ik iets wilde bereiken. De steun en het vertrouwen van de mensen om me heen hielpen ook. Het hoort bij de politiek dat mensen over je oordelen als je gehoord wil worden. Dat moet je accepteren, want het is meer dan de moeite waard.’

Het uitbannen van extreme armoede was een van uw ambities toen u minister was. Dat is nog niet gelukt, kijk bijvoorbeeld naar de groeiende rijen bij de voedselbank.
‘Een van de grootste problemen van onze tijd vind ik de groeiende ongelijkheid. Dat is de moeder van alle crises om ons heen. Het tragische is dat corona die ongelijkheid verder vergroot. We waren wereldwijd een eind op weg om extreme armoede en honger uit te roeien. Het goede nieuws is dus dat het kan, maar het vraagt wel politieke wil. Ik zie het als een van mijn opdrachten voor de komende jaren om die groeiende ongelijkheid een halt toe te roepen. Tijdens de coronacrisis zijn Nederlandse miljonairs negen miljard euro rijker geworden. Inmiddels bezitten de 25 rijkste mannen ter wereld evenveel als alle vrouwen op het Afrikaanse continent bij elkaar. Dat is echt onvoorstelbaar.’

‘Ongelijkheid schreeuwt op verschillende manieren in ons gezicht’

Wordt de bestrijding van die ongelijkheid uw belangrijkste doel als u weer in de Tweede Kamer komt?
‘Ja, want die ongelijkheid klinkt abstract, maar kom je elke dag tegen. Ik woon in Amsterdam Nieuw-West waar een school staat met maar één bevoegde leerkracht. In Amsterdam Zuid, op een kwartier fietsen, is een school waar ze drie boventallige leraren hebben omdat ouders daarvoor geld bij elkaar hebben gelegd. Als op die school een leraar ziek is, hoeven de kinderen niet naar huis. Als een leraar ziek is op de school in Nieuw-West, hebben leerlingen pech. Ik gun alle kinderen een school als die in Asterdam Zuid.

De ongelijkheid schreeuwt in ons gezicht. Denk ook aan de gezondheidszorg, die nog steeds te weinig is ingericht op het lichaam van vrouwen. Het is mogelijk om iets aan die ongelijkheid te doen door de rijken en multinationals meer belasting te laten betalen en door alle kinderen gelijke kansen te geven. Maar daar moet je wel een plan voor hebben, dat gaat niet vanzelf.’

Als u nu terugblikt op uw politieke carrière, waar bent u dan het meest trots op?
‘Ik ben er erg trots op dat mijn idee voor She Decides een wereldwijde actiegroep is geworden en dat zoveel mensen zich daarbij hebben aangesloten. Het was mijn reactie op Donald Trump die op zijn eerste werkdag als president de Global Gag Rule ondertekende, waarmee hij de geldkraan dichtdraaide voor NGO’s die assisteren bij het uitvoeren van abortus in het buitenland. Met She Decides zetten we ons in voor de seksuele gezondheid van vrouwen wereldwijd. Er waren zowel positieve als afkeurende reacties, maar de positieve overheersten. In de eerste weken nadat She Decides ontstond, heb ik postzakken vol kaartjes ontvangen van Amerikaanse vrouwen die me bedankten. Ik weet niet of je het in termen van trots moet omschrijven, maar wat ik in mijn loopbaan het zwaarst vind is om moeilijke beslissingen te nemen en daar niet van weg te lopen. Het is dus niet zozeer een kwestie van trots, maar het besef dat een machtspositie een geweldig podium is om het goede te doen.’

‘We moeten er niet vanuit gaan dat het zelfbeschikkingsrecht voor vrouwen vanzelf goed komt’

Ook tegenstanders van abortus laten zich internationaal meer horen, zoals in Polen. Hoe kijkt u daarnaar en wat wilt u daar aan doen?
‘Ik vind het zorgelijk dat er een ideologische oorlog woedt over het lichaam van vrouwen. Zij moeten zelf kunnen beslissen. De situatie in Polen is dramatisch, vrouwen kunnen daar niet op een legale manier een veilige abortus krijgen. Ook in Nederland laten Kees van der Staaij en consorten van zich horen, maar daar staan optimistische geluiden tegenover.

Het is belangrijk dat vrouwen hun stem laten horen. Gelukkig vindt de grote meerderheid van de mensen dat vrouwen zelf moeten kunnen beslissen en willen zij strijden voor hun zelfbeschikkingsrecht. In Polen is die veelbesproken wet daardoor uitgesteld. In de Verenigde Staten heeft een president gewonnen met andere ideeën over zelfbeschikking dan zijn voorganger, en in Ierland is abortus legaal geworden. Ook in Argentinië lijkt het erop dat dat gaat lukken. De groep die zich tegen keuzevrijheid voor vrouwen verzet is luidruchtig, maar de voorstanders gelukkig ook. We moeten er alleen niet vanuit gaan dat het vanzelf goedkomt.’

Bent u een voorstander van vrouwenquota in alle takken van het bedrijfsleven?
‘Ik was eerst geen voorstander van quota, omdat ik dacht dat het zich vanzelf zou oplossen. Bij opleidingen zitten bijvoorbeeld vaak evenveel mannen als vrouwen. Maar ik ben daar van terug gekomen. Het gaat niet vanzelf. Als we niks doen, duurt het nog tientallen jaren. In de huidige samenstelling van de Tweede Kamer zitten minder vrouwen dan in 1982, dat is zuur en tamelijk dramatisch. Het laat zien dat we nog een lange weg te gaan hebben.’

Met Maarten van Rossem sprak ik over uw regeringsdeelname in kabinet Rutte-II. Hij vermoedt dat u daar spijt van heeft.
‘Nee. Terugkijkend was er een diepe economische crisis, dus de werkloosheid was enorm. We hebben die ongelijkheid weten terug te dingen. We hebben goede dingen gedaan, maar we hebben ook maatregelen genomen waarvan we achteraf vinden dat die niet goed hebben uitgepakt. We zaten in het kabinet met de VVD. We hebben flinke gevechten geleverd aan de onderhandelingstafel. Toch wil ik niet alleen maar denken in termen van goed of fout, ik wil ervan leren zodat we het de volgende keer beter doen.’

‘Een vrouwelijke minister-president maakt alleen verschil als het een linkse politica is’

Maarten – lange tijd lijstduwer van uw partij – gaf aan dat hij destijds niet op de PvdA heeft gestemd. Hoe wilt u kiezers als hij terugwinnen?
‘We hebben ons plan voor Nederland gepresenteerd, maar het helpt als mensen ons steunen en het vertrouwen hebben dat we dat plan kunnen uitvoeren. Ik hoop dat Maarten weer op ons gaat stemmen als hij dat plan leest. We willen een einde maken aan de macht van multinationals en zorgen dat mensen die meerdere huizen bezitten daar belasting voor gaan betalen. Alle kinderen verdienen een leraar voor de klas die daar een fatsoenlijk salaris voor krijgt. Ik heb een wetsvoorstel gemaakt zodat mannen en vrouwen in Nederland hetzelfde loon gaan verdienen. We hebben recent onze kandidatenlijst gepresenteerd en daar staan bovendien bijzondere, gedreven en jonge mensen op. Ook dat zal Maarten zeker aanspreken. We hopen dat hij en andere kiezers ons het vertrouwen gaan geven.’

Stel dat u minister-president wordt, wat gaat u dan als eerste doen?
‘Een vrouwelijke minister-president maakt alleen verschil als het een linkse politica is. Het zou mijn eerste opdracht zijn om het plan van de Partij van de Arbeid voor Nederland uit te voeren. Het zou toch fantastisch zijn als alle kinderen evenveel kansen hebben op een goede school? Ik zou de beste minister van Onderwijs aanstellen die dit land te bieden heeft.’

Lilianne Ploumen. De deur naar de macht.
Uitgeverij Prometheus, 144 pagina’s, €17,99.