Donald Trump snapt weinig van de Amerikaanse democratie en is te lui om te leren. Zijn presidentsperiode heeft dan ook alleen maar schade opgeleverd.

Uit: Maarten! 3-2020. Bestel het nummer hier!

Eerlijk gezegd zag ik ertegen op dit artikel te moeten schrijven. Ik heb de afgelopen jaren geprobeerd een zekere afstand te bewaren tot het even zonderlinge als beschamende Trump-theater dat de Amerikaanse politiek zo volledig domineert. Nu moest ik tegen mijn zin een paar serieuze boeken lezen over de man.

Vooraf was ik nog bereid te veronderstellen dat er hier en daar iets positiefs over de president te zeggen viel. Maar dat bleek niet het geval, en het is allemaal nog veel erger dan ik had gedacht: de incompetentie,  de zelfoverschatting, de verbijsterende onkunde, de eindeloze leugens, de gewetenloosheid en de verbazingwekkende wreedheid waarmee hij een deel van zijn medewerkers behandelde.

Trumps hele leven is in velerlei opzicht een leugen. Hij is altijd een opschepper geweest, een onzekere maar gewetenloze, ijdele aandachtstrekker, slachtoffer van zijn onaangename, autoritaire vader. Dat laatste was  zijn oudere broer ook; die heeft zich doodgedronken. Trump heeft altijd beweerd dat hij op school en aan de universiteit prachtige cijfers heeft gescoord, maar of dat waar is, is oncontroleerbaar, omdat hij al die cijfers verdonkeremaand heeft. We kunnen er dus rustig van uitgaan dat die cijfers minder waren dan hij beweert.

Ook zijn zakelijke successen zijn meer schijn dan werkelijkheid. Trump zegt dat zijn vermogen 10 miljard bedraagt, maar naar alle waarschijnlijkheid is het aanzienlijk minder dan 2 miljard. Volgens betrouwbare berekeningen van The New York Times heeft Trump van zijn vader meer dan 400 miljoen dollar gekregen. Als hij dat normaal en betrouwbaar had belegd, was hij nu veel rijker geweest dan hij volgens deskundigen is.

Zijn avonturen in de wereld van het vastgoed en de casino’s zijn namelijk voor een groot deel slecht afgelopen. En talloze Trump-bedrijven, van een vliegtuigmaatschappij tot een universiteit, zijn mislukt. De Trump-universiteit was simpelweg oplichterij. Trump heeft een spoor van faillissementen en onbetaalde rekeningen achtergelaten. Bovendien is het vrij zeker dat hij en zijn familie op grote schaal de belasting hebben getild.

Schijnbewegingen
Al heel lang speelde Trump met het idee deel te nemen aan de presidentsverkiezingen. Sinds 1987 heeft hij met enige regelmaat zijn belangstelling daarvoor uitgesproken. Het is niet uitgesloten dat hij dat alleen deed om meer aandacht te genereren voor het Trump-merk, en volgens zijn voormalige advocaat Michael Cohen was dat in 2016 ook zijn oorspronkelijke intentie. Hij geloofde helemaal niet dat hij president zou kunnen worden, maar dacht met een campagne veel aandacht te kunnen trekken. Nog op de avond van de uitslagen dacht hij te zullen verliezen.

Tijdens zijn eerdere schijnbewegingen richting het presidentschap kwam hij steeds met dezelfde ideeën die hij ook als president hoopte te realiseren. Trump vond al heel lang dat de bondgenoten van de VS zowel handelspolitiek als militair misbruik maakten van de VS. Handelsverdragen zoals NAFTA waren onvoordelig voor de VS en de NAVO-bondgenoten waren free riders. Die zouden veel meer moeten bijdragen aan de organisatie. De Amerikaanse buitenlandse politiek diende volgens Trump omgevormd te worden tot een winstgevende onderneming.

In de aanloop naar de campagne van 2016 manifesteerde Trump zich als de belangrijkste woordvoerder van de zogenoemde Birther Movement, die claimde dat Obama een illegale president was, omdat hij niet in de VS was geboren, maar in Kenia. Het lijkt mij dat iemand die actief meedoet aan een dergelijke racistische leugencampagne bij voorbaat ongeschikt is voor het presidentschap. Maar dat vond de Republikeinse Partij helemaal niet. Die weigerde officieel afstand te nemen van de birther-leugens en liet die voortwoekeren.

Jaren vijftig
Laten we ook niet vergeten dat Trump zijn campagne begon met puur racistische verdachtmakingen aan het adres van legale en illegale immigranten uit Mexico. Zij waren volgens hem voor een belangrijk deel criminelen, gebruikers en importeurs van verdovende middelen. De werkelijkheid was geheel anders, want de immigranten waren en zijn minder crimineel dan de autochtone bevolking. Ze zijn bang om in aanraking te komen met de politie, omdat ze dan het land uit gezet worden. Veel verstandige mensen meenden dan ook dat deze lasterlijke, racistische kletspraat al meteen voldoende was om Trump als kandidaat te diskwalificeren.

Voor de tv-netwerken en kabelzenders was Trump een godsgeschenk

Zijn Make America Great Again-campagne werkte echter voortreffelijk. De onderliggende boodschap was dat de VS terug moesten naar de geïdealiseerde jaren vijftig, toen blanke Amerikanen nog een ruime, dominante meerderheid vormden. Inhoudelijk was de campagne een rommeltje, maar de kern van white nativism sloeg aan bij blanke industriearbeiders uit het Midden-Westen die er sociaal-economisch slecht aan toe waren. Zij hielpen hem aan zijn overwinning. Dat waren de kiezers in Wisconsin, Michigan en Pennsylvania, die Hillary Clinton verwaarloosde omdat zij dacht dat ze toch wel Democratisch zouden stemmen. Hun beloofde hij de terugkeer van goed betaalde banen in staalfabrieken die weer geopend zouden worden.

Zijn verkiezingsbijeenkomsten trokken duizenden belangstellenden en waren opwindend theater. Verscheen hij met zijn hyperbolische retoriek op de televisie, dan schoten de kijkcijfers omhoog. Voor de tv-netwerken en kabelzenders was hij een godsgeschenk. De directeur van CBS merkte snedig op dat Trump misschien een ramp voor het land was, maar een zegen voor zijn onderneming.

Maffia-Don
De Amerikaanse overheid stelt rond de verkiezingen geld ter beschikking aan de twee kandidaten voor het presidentschap, om een organisatie te financieren die de transitie naar de machtsuitoefening soepel laat functioneren. Trump besteedde daar geen enkele aandacht aan. Kandidaten voor hoge posten werden zodoende onvoldoende gecontroleerd. Incompetentie vierde hoogtij. Het heeft soms jaren geduurd voordat belangrijke functies werden vervuld en na bijna vier jaar zijn er nog talloze vacatures. Veel pasgekozen presidenten zijn slecht voorbereid op hun functie, maar zo slecht toegerust als Donald Trump is nog nooit iemand geweest.

In de volgende jaren bleek herhaaldelijk dat hij geen idee had van de constitutionele beperkingen waaraan ook een president is onderworpen. Hij zag alles in persoonlijke termen en beschouwde federale functionarissen als zijn persoonlijke dienaren. Dat hun loyaliteit primair bij de natie en de grondwet lag, was hem niet duidelijk. Hij dacht als een maffia-don: het enige wat telde was persoonlijke loyaliteit.

Dat een vermogende oplichter president van de sterkste natie ter wereld was geworden, was voor veel Amerikanen, en trouwens ook veel Europeanen, een enorme schok. Wat was er mis met de democratie dat een dergelijke derderangsfiguur in het Witte Huis terechtgekomen was? Pessimisten vergeleken januari 2017 met januari 1933, toen Hitler aan de macht kwam. Dat was ongetwijfeld een volkomen onjuiste historische analogie. Trump is een onbetrouwbare fantast, maar geen gewetenloze moordenaar. Evenzo was zijn racisme eerder opportunistisch dan ideologisch gefundeerd. Trump heeft helemaal geen ideologie of principes; zijn begin- en eindpunt is egocentrisme.

Optimisten meenden dat het allemaal wel mee zou vallen. Trump zou in zijn ambt groeien, de hoge functie zou hem een beter mens maken, de sterke instituties zouden zijn willekeur ongetwijfeld temperen. Een president zou niet structureel kunnen blijven liegen. Maar de optimisten hadden net als de pessimisten ongelijk. De nieuwe president was gewoon de oude Trump, de permanente leugenaar, de puberale opschepper en de grenzeloze kletsmajoor.

Intellectuele luiwammes
Er is intussen een dik boek verschenen met zijn duizenden leugens, en het valt voor de fact checkers nauwelijks bij te houden. Het hele presidentschap is een vals toneelstukje geworden, al vanaf het begin. Als kersverse president beweerde hij dat zijn inauguratie meer toeschouwers had getrokken dan die van Obama, hoewel luchtfoto’s het evidente tegendeel aantoonden. Bovendien zei hij dat miljoenen illegale immigranten op Hillary Clinton hadden gestemd. Niet Clinton, maar hij had de popular vote gewonnen. Toen er bezwaar werd gemaakt tegen deze onzin, zeiden zijn medewerkers koeltjes dat zij werkten met een ‘alternatieve werkelijkheid’. Dat zou de wereld van Donald Trump blijven: een alternatieve werkelijkheid.

Het enige wat Trump goed begreep, was dat het presidentschap deels een vorm van theater is. En voor theater heeft hij talent. Zo moeten ook zijn ontmoetingen met Kim Jong-un, de Noord-Koreaanse dictator, worden gezien. Dat waren fraaie toneelstukjes, waaraan de wereldpers dagenlang veel aandacht besteedde, maar die inhoudelijk niets te betekenen hadden. Kim heeft nooit een concessie van betekenis gedaan, maar werd wel door Trump gelegitimeerd.

Trump vond het vervolgens heerlijk om ’s avonds bij Fox naar zijn eigen theaterstukje te kijken. Hij wilde vooral een daadkrachtige indruk maken. Zijn liefste wens was een Nobelprijsvoor de vrede te krijgen, net als zijn steeds vervloekte, maar heimelijk benijde voorganger.

Het presidentschap is echter aanzienlijk meer dan theater. Er moet ook gewerkt worden, er moeten informatiemappen worden gelezen en briefings worden beluisterd. De president dient het wetgevend proces inhoudelijk te volgen en in staat te zijn een behoorlijk gesprek te voeren met collega’s uit het buitenland. In dergelijk werk had Trump helemaal geen zin. Hij leest nooit iets en zijn aandachtspanne is niet veel meer dan twee minuten. Behalve als hij naar zijn eigen optredens in Fox-programma’s kijkt. Door zijn luiheid zijn er meerdere nogal hilarische verslagen van zijn onbenullige conversaties met buitenlandse staatshoofden.

Het komt erop neer dat Trump een ongelofelijke intellectuele luiwammes is, die met zijn belangstelling voor samenzweringstheorieën en idiote geruchten een gevaar vormt voor het overheidsbeleid. Als zijn medewerkers probeerden hem iets te leren of uit te leggen, raakte hij al snel geïrriteerd. Hij wist alles beter, hij hoefde niets te leren; zijn medewerkers waren ‘all losers’.

Vanaf het begin van zijn presidentschap was er een brede schare Trump-haters die hoopten, en min of meer verwachtten, dat de president geïmpeacht zou worden. Aanvankelijk was alle hoop gevestigd op Robert Mueller, die in 2017 als speciaal aanklager de opdracht kreeg uit te zoeken of Trump en zijn campagneorganisatie hadden samengewerkt met de Russen om Hillary Clinton in de wielen te rijden. Dat de Russen zich op vrij grote schaal, en natuurlijk volkomen illegaal, met de verkiezingscampagne van 2016 hebben bemoeid staat vast. Van directe samenwerking met Trump c.s. was echter geen sprake. Er was geen collusion.

Wel had Trump tijdens het onderzoek herhaaldelijk de rechtsgang gehinderd, wat strafbaar is. Het gewoonterecht wil echter dat een zittende president niet in staat van beschuldiging wordt gesteld. Indien gewenst, zo zei Mueller, was dat de taak van de volksvertegenwoordiging. Bij de langverwachte verschijning werd Muellers rapport vakkundig gedemonteerd door de minister van Justitie, William P. Barr. Alle opwinding over het rapport ging in 2019 als een nachtkaars uit.

Ten slotte kwam het toch tot een impeachment-procedure. Dat werd mogelijk doordat de Democraten bij de tussentijdse verkiezingen van 2018 een eclatante overwinning behaalden en zodoende de meerderheid in het Huis van Afgevaardigden in handen kregen. Trump was bovendien zo onvoorzichtig de nieuwe president van Oekraïne te vragen of die een onderzoek wilde instellen naar de praktijken van de zoon van zijn huidige tegenkandidaat Joe Biden bij de dienstverlening aan Oekraïense energiebedrijven. Zolang dat niet gebeurde, dreigde de president de hulpverlening aan Oekraïne te blokkeren. Dat soort verzoeken en dreigementen is streng verboden.

Het Huis besloot Artikelen van Impeachment op te stellen, maar voor daadwerkelijke afzetting is meer nodig: de Senaat moet als rechtbank een oordeel vellen. Die was echter in Republikeinse handen en werkte dus niet mee. Dat wisten de Democraten natuurlijk ook wel en hun impeachment was louter een symbolische daad – even symbolisch en nutteloos als de impeachment van Bill Clinton twee decennia eerder. Wat mij betreft was dat een politieke fout, die het impeachment-instrument verder heeft uitgehold.

Schaamteloze wet
Heeft Trump ook nog iets nuttigs gedaan als president? Voor de Republikeinen wel, want zij hebben twee nieuwe rechters in het Hooggerechtshof kunnen benoemen. Dat is ook voor de lange termijn een politieke zaak van gewicht. Eind november 2017 produceerde de regering-Trump bovendien een nieuwe belastingwet. Wie had gedacht dat daarin speciale aandacht zou worden gegeven aan de blanke arbeiders die er sociaal-economisch zo beroerd aan toe waren, kwam bedrogen uit. Vooral het bedrijfsleven en de allerrijksten profiteerden van deze schaamteloze wet, die gegarandeerd tekorten zal opleveren. Verder was deregulering een belangrijk punt in de Trump-jaren. Maar de vernietiging van de Affordable Care Act (Obamacare) mislukte, ondanks alle inspanningen van de Republikeinse Partij.

De successen die de Republikeinen wel boekten werden niet gerealiseerd door de zittende president, maar door de Republikeinen in Senaat en Huis van Afgevaardigden, in het bijzonder senator Mitch McConnell. Trump klaagde vooral dat al die wetgeving ongelofelijk ingewikkeld was, en we kunnen er wel zeker van zijn dat zijn inhoudelijke bijdrage nihil was.

Trumps eigen stokpaardjes kregen veel aandacht, maar welbeschouwd is er na bijna vier jaar op die punten weinig bereikt. In zijn verkiezingstoespraken had hij het herhaaldelijk over de bouw van een reusachtige, onpasseerbare muur tussen de VS en Mexico. Die zou door Mexico betaald moeten worden. Daar kwam natuurlijk niets van terecht, en omdat het door de Democraten beheerste Huis van Afgevaardigden niet wilde betalen voor de muur, en Trump de begroting daarom niet wilde tekenen, heeft de federale overheid het rond de jaarwisseling van 2017-2018 35 dagen zonder financiering moeten stellen. Honderdduizenden ambtenaren gingen met vakantie of moesten werken zonder betaling.

De muur voor Mexico is een typisch Trump-project: nutteloze, symbolische flauwekul

Ten slotte gaf Trump toe en koos hij ervoor de defensiebegroting te misbruiken voor zijn muur. Van de bouw is tot op heden echter weinig terechtgekomen. Een oud gedeelte is vernieuwd, er is een klein nieuw stukje gebouwd, maar verder zal het project wel niet komen. Het is een typisch Trump-project: nutteloze, symbolische flauwekul

Handelsoorlog
Trumps vaste overtuiging dat diverse handelsverdragen nadelig waren voor de VS leidde tot de opzegging van het Trans-Pacific Partnership met landen aan weerszijden van de Grote Oceaan en de heronderhandeling van NAFTA, een verdrag met Canada en Mexico. Het eerste was onbegrijpelijk, omdat het TPP de bedoeling had de invloed van China te beperken. Het tweede, de heronderhandeling van NAFTA, leek heel wat, maar stelde bijzonder weinig voor. Het was vooral weer theater.

Trumps handelsoorlog met China heeft geen van beide partijen enig voordeel gebracht en zou zodanig kunnen escaleren dat de wereldeconomie forse schade oploopt. Het zou veel verstandiger zijn geweest deze kwestie aan te pakken via serieuze onderhandelingen, in plaats van confrontatiepolitiek die Trump voerde met electorale bijbedoelingen. Daarnaast heeft Trump de NAVO-bondgenoten herhaaldelijk geschoffeerd, maar van uitvoering van zijn dreigementen is het nooit gekomen. Trump eist dat de bondgenoten meer betalen, en ze zijn tot op zekere hoogte bereid dat te doen. Maar zoveel als Trump eist willen ze niet bijdragen.

Dan was er nog het nucleaire verdrag met Iran dat Trump heeft opgezegd, wat geen enkel voordeel heeft opgeleverd, en tal van nadelen. De Amerikanen beweerden dat Iran zich niet aan de regels hield, maar daar is nooit steekhoudend bewijs voor geleverd.

Trouw electoraat
Het merkwaardigste aspect van Trumps buitenlandse politiek waren zijn zonderlinge fascinatie en liefde voor Vladimir Poetin. Hij belde regelmatig met hem en voerde gesprekken waarin hun warme vriendschappelijke gevoelens werden besproken. Ook probeerde Trump Poetin zo vaak en zo lang mogelijk te spreken bij internationale bijeenkomsten.

Een ontmoeting in Helsinki leidde tot de zonderlinge situatie dat hij zijn eigen inlichtingendiensten niet geloofde en Poetin vertrouwde, toen die beweerde dat de Russen zich helemaal niet bemoeid hadden met de Amerikaanse verkiezingen.

Zoals zoveel populisten veroorzaakt Trump aanzienlijke schade, zonder tegelijkertijd een bruikbaar alternatief te leveren. Trump en zijn bewonderaars zagen vooral de groei van de economie en de fraaie koersen van Wall Street als zijn grootste verdienste. Daarbij werd licht vergeten dat Trump een goed draaiende economie van zijn voorganger had geërfd en dat de macro-economische invloed van de president beperkt is. Trumps belastingwet was een injectie in een hoogconjunctuur, die helemaal niet nodig was.

Trump heeft zijn eerste – en naar velen fervent hopen laatste – termijn afgesloten met een zeldzaam incompetente aanpak van de problemen die het coronavirus heeft veroorzaakt. De fantastische onzin die hij daarover heeft uitgekraamd is zo recent dat die hier niet hoeft te worden herhaald. De hele gang van zaken was in elk geval een passende afsluiting van vier jaar kermis en wanbeheer in het Witte Huis. Toch heeft nog steeds 40 procent van de kiezers alle vertrouwen in Trump. De redeloze president wekt een even redeloze liefde. Trump en zijn trouwe electoraat: een ware folie à deux!

Wilt u op de hoogte blijven van de actualiteiten en diepgravende artikelen en analyses ontvangen? Maak kennis met Maarten! en word voordelig abonnee of bestel een losse editie.