Voor het eerst krijgt een radicaal-rechtse partij regeringsverantwoordelijkheid in Nederland. Ondertussen zorgen de verkiezingen in Groot-Brittannië en Frankrijk, maar ook de uitspraak van het Amerikaanse Hooggerechtshof over Trump, voor een bewogen week. Hoog tijd voor de kritische blik van Maarten van Rossem.

Maarten: ‘Over de toekomst van de democratie ben ik niet optimistisch gestemd. We willen het niet horen, maar de kiezer heeft niet altijd gelijk. Veel kiezers kennen en begrijpen de onderliggende principes van democratie en rechtstaat niet. In feite zijn ze altijd en overal ontevreden, wat bijdraagt aan de permanente instabiliteit van het democratische systeem.

Zodoende zit Nederland opgescheept met een regering die ingrijpend ongewenst is. Dat hebben we dus deels te danken aan de Nederlandse kiezer, maar ook aan het besluit van Dilan Yeşilgöz en Pieter Omtzigt om met Geert Wilders in zee te gaan. De voorwaarde was dat Wilders geen minister-president zou worden en er een extraparlementair kabinet zou komen. Maar laten we eerlijk zijn: het is helemaal geen extraparlementair kabinet. Dat de regering nu geleid wordt door een partijloze figuur zonder politieke ervaring, neemt niet weg dat een samenwerking met de PVV is genormaliseerd. Ik heb de indruk dat de media dat allang hebben geaccepteerd, en dat terwijl de PVV volstrekt ongeschikt is om politieke verantwoordelijkheid te dragen.’

Wensdenken

‘Het is begrijpelijk dat Wilders, nu hij drager is van de zittende regering, zich anders opstelt dan als oppositiepoliticus. Twintig jaar lang heeft hij zich in de Kamer misdragen en zich nooit aan de parlementaire tradities gehouden. Nu speelt hij opeens het heilige boontje. Zo werkt de politiek nu eenmaal. Maar nu Wilders in de Kamer blijft, verwacht ik niet dat hij zal aarzelen om zich weer stevig uit te spreken. Dat hebben we bij het allereerste Kamerdebat van Dick Schoof al kunnen zien. Wilders bestempelde de nieuwe en nog wat onwennige minister-president direct als “slappe hap”.

Schoof maakt op mij een onzekere indruk. In zijn openingsspeech vermeldde hij dat het kabinet het vertrouwen van de burger zal terugwinnen en dat de Nederlandse kiezer heeft gesproken. Mag ik erop wijzen dat de PVV slechts 23,5 procent van de stemmen heeft gekregen. Dat betekent dat 76,5 procent niet op de PVV heeft gestemd. Dus het is leuk dat iedereen voortdurend roept dat de kiezer heeft gesproken, maar als dat betekent dat alleen de winst van de PVV telt, dan vind ik dat een beetje vreemd.

Het is een klassieke politieke strategie: een crisis creëren om harder te kunnen optreden

Ondertussen is een hoofdlijnenakkoord gepresenteerd dat gebaseerd is op wensdenken. De belangrijkste ministeries worden gelukkig toevertrouwd aan iets serieuzere personen. Maar ook omstreden figuren als Marjolein Faber en Reinette Klever van Ongehoord Nederland! zijn benoemd tot ministers. Deze mensen hebben niets te zoeken in het regeringsvak. Verder wordt de Spreidingswet opgedoekt en worden allerlei andere noodzakelijke wetten terzijde geschoven. Het is wachten tot het asielzoekerscentrum in Ter Apel één grote chaos wordt. Dan zullen er nog strengere maatregelen volgen. Het is een klassieke politieke strategie: een crisis creëren om vervolgens nog harder te kunnen optreden.’

De Tegenpartij

‘Het komische duo Koot en Bie was hun tijd ver vooruit. In hun satirische programma richtten zij een fictieve, ultrarechtse partij op: De Tegenpartij. Dat optreden was geniaal. Zij voelden haarfijn aan wat er leefde in Nederland. In feite hebben we voortdurend last gehad van De Tegenpartij, denk aan de LPF van Pim Fortuyn en Forum voor Democratie van Thierry Baudet. Nu is met de PVV De Tegenpartij aan de macht gekomen. Populisten denken altijd dat ze alles beter kunnen, maar zodra ze de zaken daadwerkelijk moeten oplossen, blijkt het niets meer dan ideologische kletspraat te zijn geweest. Pas als alles uit de rails loopt, kan de oppositie weer aan de slag. Het is afwachten wat ze ervan gaan bakken.’

Tory tragedie

‘Je ziet dat overal waar rechts nu aan de macht is, de kiezers net zo ontevreden zijn. Als rechts het maar slecht genoeg doet, krijg je weer een politieke verschuiving. Kijk maar naar het Verenigd Koninkrijk. De Conservatieven hebben er met Liz Truss, Boris Johnson en de Brexit een onbeschrijfelijke puinhoop van gemaakt. Dat de Britse verkiezingen waarschijnlijk noodlottig voor ze zullen uitpakken, is volkomen terecht. Na veertien jaar Tory’s en hun valse beloften snakken de Britten naar verandering. Laat de rampzalige gevolgen die de Brexit heeft gehad op de Britse economie en de bestaanszekerheid daar, een goede waarschuwing zijn voor andere Europese landen die overwegen uit de EU te stappen.’

Dreun voor Macron

‘In Frankrijk heeft president Emmanuel Macron geprobeerd om via vervroegde verkiezingen een overwinning van het radicaal-rechtse Rassemblement National te voorkomen. Vooralsnog zonder het gewenste resultaat. In de eerste verkiezingsronde ging de partij van Marine le Pen aan kop; een flinke dreun voor Macron. Toch ziet het er op dit moment niet naar uit dat radicaal-rechts de absolute meerderheid in het Franse  parlement gaat pakken.

Wat een eventuele overwinning van Le Pen voor Europa zou betekenen, valt overigens te relativeren. President Macron blijft immers aan de macht tot 2027. Maar zijn impopulariteit groeit. Dat komt omdat Macron een arrogante, gladgestreken indruk maakt. Hij is een typische vertegenwoordiger van de Franse elite. Zijn beslissingen om accijnsverhogingen door te voeren en het Franse parlement te omzeilen om de pensioenleeftijd van 62 naar 64 jaar te verhogen, hebben zijn populariteit geen goed gedaan. Als het Rassemblement National een meerderheid in het parlement behaalt, kan dat natuurlijk wel destabiliserend werken voor de Franse binnenlandse politiek. Maar over de buitenlandse politiek en defensie behoudt Macron de zeggenschap. Daar kan hij nog steeds het voortouw nemen. We zullen moeten afwachten wat de tweede verkiezingsronde op 7 juli voor Frankrijk in petto heeft.’

Biden versus Trump

‘De beslissing van het Amerikaanse Hooggerechtshof om oud-president Donald Trump gedeeltelijke immuniteit te verlenen, is zeer onverstandig en zorgwekkend. Deze uitspraak druist in tegen de principes van de rechtsstaat en de democratie. Nu weet iedereen dat het Hooggerechtshof van de Amerikanen oerconservatief is; objectiviteit is daar ver te zoeken. De rechters zijn benoemd voor het leven. Laat dit een waarschuwing zijn voor Nederland: begin nooit aan een hooggerechtshof. Zo’n instituut raakt gepolitiseerd en dan kom je er nooit meer vanaf.

Laten we niet vergeten dat in elk normaal functionerende democratie Trump de verkiezingen van 2016 nooit zou hebben gewonnen. Dat is volledig te wijten aan het volstrekt getikte Amerikaanse kiesstelsel, waarbij de verliezer tot winnaar kan worden uitgeroepen. Mocht Trump in november de presidentsverkiezingen opnieuw winnen, dan kunnen we verwachten dat het allemaal nog veel erger wordt. Het is een reële mogelijkheid, zeker nu het eerste presidentiële debat tussen Joe Biden en Trump voor de Democraten niet het gewenste effect had.

In dit stadium is het denk ik te laat om Biden nog te vervangen

Biden blijft geloven dat hij de beste garantie is tegen Trump, en in veel opzichten heeft hij gelijk. Ja, zijn leeftijd en stotteraandoening versterken niet zijn imago van een krachtige leider. Maar Biden heeft wel een sterk team van medewerkers en adviseurs om zich heen, sterker dan dat van de Republikeinen. Suggesties om Biden te vervangen voor een jongere, vitalere kandidaat als Gavin Newsom, Gretchen Whitmer, Michelle Obama of Kamala Harris lijken mij onrealistisch. Dat hadden de Democraten twee jaar eerder moeten doen, zodat er nu een sterke campagne voor die kandidaat klaar zou liggen. In dit stadium is het denk ik te laat. Bedenk je dat Election Day al over enkele maanden plaatsvindt en er binnen de Democratische Partij nog een interne strijd gevoerd moeten worden wie Bidens plaats dan moet innemen. Bovendien zullen de Democraten Biden niet vervangen zonder zijn instemming.

Wat moeten de Democraten dan nu? In ieder geval ophouden met dat eindeloze gezeur over Bidens leeftijd. Het enige wat je kunt doen is hem steunen en hem zo sterk mogelijk neerzetten om een Republikeinse overwinning te voorkomen. Toch vrees ik dat Amerika, zelfs met een overwinning van Biden, nog vele jaren van verwarring en ellende tegemoet gaat. Dat heeft ook voor Europa gevolgen. We hebben onszelf veel te afhankelijk gemaakt van de Amerikanen.

Kortom, boven de democratie pakken zich duistere wolken samen. Of het nu in Amerika, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk of Nederland is. Je wordt er niet vrolijk van. Daarom nogmaals de oproep: haal de populisten niet binnen. Want als ze eenmaal in de woonkamer op de bank zitten, is het verdomd moeilijk om ze weer weg te krijgen.’

Volg Maartens kritische gedachtengang ook via zijn tijdschrift Maarten!. Bestel losse nummers hier of word abonnee